Zelfrechtvaardiging, recht maken wat krom is
- ga naar artikel op LinkedIn -|
|
Wat is zelfrechtvaardiging
Zelfrechtvaardiging is het rechtvaardigen van je eigen acties om daarmee het gevoel van eigenwaarde in stand te houden. Grof gezegd betekent het het goedpraten van wat je doet.
Waarom zelfrechtvaardiging
Iedereen heeft een beeld van zichzelf. Dat beeld is in de loop van vele jaren opgebouwd en heeft geleid tot een verzameling aan waarden, overtuigingen en normen volgens welke je leeft.
Om ons goed te voelen, is het nodig dat het beeld van onszelf intact blijft. Dat betekent dat we heel tevreden zijn over onszelf, als we ons gedragen naar onze eigen waarden, volgens onze eigen normen en overtuigingen (ons 'wereldbeeld').
Zodra er een verschil ontstaat tussen ons gedrag en ons zelfbeeld, ontstaat er een interne spanning. Deze interne spanning moet worden verminderd. Een manier om deze spanning te verminderen is om de feiten zo te interpreteren dat ons zelfbeeld overeind blijft.
Zelfrechtvaardiging is voor een groot deel een onbewust proces. Het proces is bedoeld voor zelfbehoud. Het minimaliseert de gevolgen van 'verkeerde' handelingen.
Voordelen van zelfrechtvaardiging
Zelfrechtvaardiging heeft voordelen. Het zorgt ervoor dat we een vaste set aan normen en waarden kunnen blijven aanhouden. Dat geeft ons houvast en zekerheid. Omdat we zeker weten, dat ons gedrag 'in lijn' is geweest met onze normen en waarden, stellen we onszelf gerust. We zijn hierdoor tevreden over onszelf en kunnen met een gerust hart gaan slapen. Het zorgt er voor, dat we niet constant met 'stress' lopen doordat ons gedrag soms (vaak?) afwijkt van onze normen en waarden.
Nadelen van zelfrechtvaardiging
De nadelen van zelfrechtvaardiging zijn groot. Door niet te kijken naar onze eigen rol in het geheel, ontbreekt de neiging om jezelf te veranderen of om verantwoording te nemen voor je acties. Door de perceptie van wat we waarnemen aan te passen krijgen we bovendien een verstoord beeld van de werkelijkheid. Het vergroot de kloof tussen mensen en verkleint daarmee de mogelijkheid om dichter tot elkaar te komen.
Manieren waarop zelfrechtvaardiging zich uit
Zelfrechtvaardiging zie je in vele vormen. Hieronder staan een aantal voorbeelden beschreven om een beeld te geven hoe zelfrechtvaardiging in de praktijk tot uiting komt.
- De schuld bij een ander leggen
In plaats van te kijken naar je eigen actie, wijs je naar de ander en legt daar de schuld neer. In zedendelicten wordt door de dader de schuld nogal eens bij de andere partij neergelegd omdat "ze naar me keek" of "omdat ze uitdagende kleding aanhad en er dus zelf om vroeg".
- Aanpassen van je overtuigingen
In die gevallen waarin het moeilijk is om je gedrag aan te passen, kan je ervoor kiezen om je overtuiging aan te passen. Als je bijvoorbeeld je gezondheid belangrijk vindt, maar niet kan stoppen met roken, dan kan je bijvoorbeeld vinden dat "roken helemaal niet zo slecht voor je is als iedereen zegt" of "mijn opa rookte als een ketter en die is negentig jaar geworden". Een buitenstaander zal dit zien als het 'ontkennen van het probleem'.
- Iets minder erg maken, waardoor het goed is
Door het aanvoeren van 'verzachtende omstandigheden' kan je jezelf ervan overtuigen dat jouw handelingen niet immoreel zijn. Zo heb ik eens iemand (zonder toestemming) foto's zien meenemen uit een fotocollage, waarbij zij opmerkte dat "de foto's toch binnenkort worden weggegooid". Was zij dan onbetrouwbaar? Nee, ik zou haar mijn laatste dubbeltje toevertrouwen!
- Iets positiefs ergens tegenover stellen
Dit lijkt een beetje op de vorige manier, maar in dit geval stel je ergens iets tegenover wat als 'compensatie' dient, zodat het toch weer goed is wat je doet. Als je in een vervuilende auto rijdt, kan je dat weer goedmaken omdat je "lid bent van Amnesty International" of een andere liefdadigheidsinstelling. Het behoeft niet eens in dezelfde sfeer te liggen. Je zou dit ook een 'bliksemafleider' kunnen noemen.
- Schuld geven aan externe omstandigheden
Een veel gebruikt middel om jezelf te rechtvaardigen is om externe omstandigheden de schuld te geven. Zo zullen verstokte automobilisten kunnen vinden dat "het openbaar vervoer een ramp is" en dat ze daarom met de auto blijven rijden. Een student die een laag cijfer haalt, zal vinden dat de docent het slecht heeft uitgelegd.
- Het verhaal (de 'waarheid') veranderen
Last but not least is er ook nog de mogelijkheid om je verhaal zodanig aan te passen, dat het allemaal ineens toch weer 'klopt'. De Millennium-overgang bijvoorbeeld maakte zeer veel mensen ongerust. Wereldwijd zouden er problemen zijn op het moment dat de datum overging van 31 december 1999 naar 1 januari 2000. Er gebeurde helemaal niks! Het verhaal werd toen: "Het is maar goed dat we het zoveel aandacht hebben gegeven, want daarom gebeurde er niks". Door een andere wending aan het verhaal te geven, werd het gedrag goedgepraat.
Andere manieren om je acties en je zelfbeeld met elkaar in evenwicht te brengen zijn door je gedrag aan te passen of door je zelfbeeld aan te passen. Dat vereist overigens wel, dat je ervoor open staat om jezelf kritisch onder ogen te zien. Als je hierin geïnteresseerd bent is NLP wel iets voor jou. Voor meer informatie ga je naar onze website.
Conclusie
Zelfrechtvaardiging is ok. Het helpt ons om onze rust en onze eigenwaarde te bewaren. Wees je er wel bewust van als je jezelf rechtvaardigt. Op het moment dat je jezelf of anderen hierdoor tekort gaat doen, loop je het risico dat het middel erger is dan de kwaal.
Interessant?
Herken je sommige situaties? Is het niet bij jezelf, dan tenminste bij anderen?
(Credits foto RGBStock)